Aşil Tendonu Kopması
- Ali Said Gül
- 3 May
- 3 dakikada okunur
Ağrının Kaynağını Anlamak, İyileşmenin İlk Adımıdır
Hergün yaptığımız uyanıp yere basarken topuğunuzda keskin bir acı hissettiniz ya da spor yaparken "pat" diye bir ses duyup yere yığıldınız. Doktorunuz "Aşil tendonu rüptürü" dedi, ilaç verdi ve sizi evinize gönderdi. Peki ya sonra? Neden oldu bu? Sadece yaşlanmakla, sadece spor yapmakla, sadece yorgunlukla açıklanabilir mi bu durum ? Bu yazı, ağrısına anlam arayan, hareket ederken tedirginlik hisseden veya bir daha aynı acıyı yaşamamak için bilinçli adım atmak isteyen herkese hitap ediyor.
Tendon Nasıl Kopar?
Tendonlar, önceki yazılarda değindiğimiz gibi kasların ürettiği kuvveti kemiklere ileten yoğun kollajen liflerinden oluşan yapılardır. Aşil tendonuda, vücuttaki en kalın ve en güçlü tendondur, fakat bu onu yenilmez yapmaz. Aksine, bazen güçlü olan en çok zorlanandır.
Kopma, genel olarak tendona uygulanan çekme kuvvetinin (tensil yük) fizyolojik yüklenme kapasitesini aşmasıyla oluşur. Bu kapasite; tendondaki kolajen liflerinin dizilimi, metabolik durumu ve daha önceki mikrotravmalar gibi faktörlerden etkilenir.
AŞil Tendonu Neden Kopar?
1. AŞırı Ayakta Durmak: Sessiz Bir Tehdit
Gün boyu ayakta çalışan bir birey (hemşire, garson, fabrika işçisi vb.) dinamik yüklenmelerin aksine, tekrarlayıcı statik kas kasılmasına maruz kalır. Bu durumda trise surae kas grubu (gastroknemius ve soleus) sürekli düşük seviyeli tonik aktiviteyle çalışır. Bu da Aşil tendonuna sürekli, fakat yeterince beslenemeyen bir yük bindirir.
• Kjaer (2004) bu tarz sürekli kas aktivitesinin tendonda mikroskopik dejenerasyona neden olabileceğini belirtir.
2. Uzun Süre Oturmak: Yük Olmamak da Bir Yüktür
Uzun süre oturan bireylerde (ofis çalışanları, öğrenciler vb.) Aşil tendonuna yük aktarımı yok denecek kadar azdır. Bu, kas-tendon yapısının mekanik adaptasyonunu kaybetmesine neden olur. Tendon, kendine gelen yükleri karşılamaya alışık değilse, bir anda gelen yükle (ani bir yürüyüş, merdiven inme, ani kalkış) mikro hasarlar oluşurur.
• Maganaris (2004) tendona düzenli yük gelmedikçe, liflerin diziliminin bozulduğunu ve mekanik çekme dayanımının %30'a kadar düşebileceğini bildirmiştir.
3. Eksantrik Yüklenme: Sessizce Gelen Yıkım
Yavaş merdiven inme, yokuş aşağı yürüyüş, topukta sürekli gerilim gibi durumlar gastroknemius kasının kasılarak uzamasını (eksantrik kasılma) gerektirir. Bu kas hareketi sırasında tendon en fazla yüke maruz kalır. Ani kasılma veya dengesiz yük dağılımında bu, kopma ile sonuçlanabilir.
4. Mikrotravmalar ve Yetersiz Onarım
Tendon yapısı, kaslara kıyasla düşük damarlandığı için iyileşmesi daha yavaştır. Günlük yaşamdaki tekrarlayıcı ama "önemsenmeyen" zorlanmalar, zamanla kolajen liflerde mikro hasarlar biriktirir. Bunlar tamir edilmediğinde yapısal zayıflık oluşur ve kopma kaçınılmaz hale gelir.
Kas-Tendon Etkileşimi: Vücudun İşbirliği
Tendona gelen yük sadece kaslardan kaynaklanmaz; bu yük, kasların kasılma tipi, postür, vücut ağırlığı ve yerle temas şekliyle belirlenir. Kas ne kadar koordineli ve kontrollü kasılırsa, tendon o kadar verimli çalışır.
• Denge kaybı, yorgunluk, ani yön değişikliği gibi durumlarda bu işbirliği bozulur, tendonlara yük "bir anda" binmiş olur.
Kimler Risk Altında?
Ayakta çalışanlar (hemşireler, garsonlar)
Sedanter bireyler (masa başı çalışanlar)
Sporcular (aniden tempolu spora başlayan veya aşırı yüklenme yapanlar)
40-60 yaş aralığında olan bireyler (literatüre göre Aşil tendon rüptrürlerinin %75’i bu grubun içinde)
Ne Yapabilirim? (Ama Bu Bir Tedavi Tavsiyesi Değildir)
Ayakta çalışıyorsan: Dinlenme aralarında topuğa yük vermeyen pozisyonlar seç.
Oturuyorsan: Her saat başı 1 dakika ayağa kalk, topuk-kalça ekseni boyunca esneme yap.
Esneme egzersizleri (gastroknemius ve soleus kasları için) tendonun elastikiyetini korur.
Yürüme ve merdiven kullanımında kontrollü adım at, topuktan basmaya özen göster.
Son Söz: Sakatlanma Kader Değildir
Aşil tendonu koptuğunda, sadece bir yapı yırtılmaz; bir yaşam alışkanlığının sonucu ortaya çıkar. Bu yazının amacı, sizi bir terapiste gitmeye ikna etmek değil. Amacı, bu yaşanmış acıdan kendinize bir anlam çıkarmanızı sağlamak. Belki de tek yapmanız gereken, bir sonraki adımı daha farkındalı atmaktır.
Unutmayın, iyileşme bilgiyle başlar.
Referanslar:
Kjaer M. Role of extracellular matrix in adaptation of tendon and skeletal muscle to mechanical loading. Physiol Rev. 2004.
Maganaris CN, Narici MV, Maffulli N. Biomechanics of the Achilles tendon. Disabil Rehabil. 2008.
Maffulli N, Longo UG. Conservative management of tendinopathy: an evidence-based approach. Muscles Ligaments Tendons J. 2010.
Yorumlar